Cùng với tín ngưỡng thờ Hùng Vương, thờ Tản viên Sơn Thánh, thờ Mẫu Tây Thiên là một trong ba tín ngưỡng cổ nhất vùng Bắc bộ. Không chỉ là di sản mang lại giá trị lịch sử, văn hóa mà tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên còn là niềm tự hào, biểu tượng văn hóa của tỉnh cần được giữ gìn, bảo vệ và phát huy cho muôn đời sau.

Khu di tích và danh thắng Tây Thiên, nơi thực hành chính các tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên thu hút nhiều du khách thập phương

Từ thuở bình minh dựng nước đến nay, cùng với tín ngưỡng thờ cúng tổ tiên, tín ngưỡng thờ Mẫu chiếm một vị trí đặc biệt trong tâm thức của dân tộc Việt Nam với việc tôn thờ 3 Mẫu đặc trưng bao gồm: Quốc Mẫu, Vương Mẫu, Thánh Mẫu.

Mặc dù việc thờ Mẫu có ở nhiều nơi nhưng tục thờ Quốc Mẫu Tây Thiên thì chỉ riêng có ở Vĩnh Phúc, tập trung chủ yếu ở khu vực thị trấn Đại Đình và xã Tam Quan, huyện Tam Đảo, nơi có các điểm thờ tự chính như: đền Mẫu Sinh, Mẫu Hóa, đền Thõng, đình Ngò, đền Thượng Tây Thiên.

Theo ngọc phả, Quốc Mẫu Tây Thiên tên thật là Lăng Thị Tiêu, bà là chính Vương Phi của Vua Hùng Vương thứ VII. Tương truyền, khi trong nước loạn giặc Thục, bà đã có công chiêu mộ binh sĩ, phò Vương cứu nước, dạy dân trồng lúa, nuôi tằm, dệt vải, xây dựng một đất nước thái bình thịnh trị. Khi mất, bà thường hiển linh, âm phù trợ giúp các đời vua đánh giặc, giữ nước.

Với những công lao đó, bà được sắc phong là Quốc Mẫu Tây Thiên và là một trong hai vị Quốc Mẫu của Việt Nam được sắc phong từ thời Hùng Vương dựng nước. Chính tại núi Tây Thiên, nơi bà hóa, nhân dân đã dựng nên ngôi đền thờ phụng, quanh năm hương khói để tưởng nhớ công ơn to lớn của bà và duy trì tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên từ ngàn đời xưa cho đến ngày nay.

Tháng 12/2015, Khu di tích danh thắng Tây Thiên với hệ thống đền thờ Mẫu đã được công nhận là Di tích lịch sử quốc gia đặc biệt. Ngày 14/1/2020, tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên được Bộ Văn hóa, Thể thao và Du lịch đưa vào danh mục Di sản văn hóa phi vật thể quốc gia và trở thành niềm tự hào, biểu tượng văn hóa của tỉnh.

Nhận thức rõ giá trị của di sản, những năm qua, các cấp ủy Đảng, chính quyền và nhân dân trong tỉnh đã nỗ lực bảo tồn, phát huy giá trị văn hóa phi vật thể của tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên nói riêng, khu di tích lịch sử và danh thắng Tây Thiên nói chung.

Các cấp, ngành, nhất là các cơ quan quản lý văn hóa ở địa phương đã tích cực tuyên truyền giáo dục để mọi người dân hiểu và trân trọng giá trị di sản tín ngưỡng, nhất là đối với những người trực tiếp thực hành tín ngưỡng để có ứng xử phù hợp, giữ gìn hình ảnh của tín ngưỡng. Kiên quyết ngăn chặn, xử lý các hiện tượng lợi dụng thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu để nhằm trục lợi và làm ảnh hưởng đến đời sống tâm linh, tinh thần của cộng đồng.

Nhờ vậy, việc thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên từ bao năm qua được các thủ nhang, pháp sư, thanh đồng, hầu dâng, cung văn kết hợp một cách nghệ thuật giữa gìn giữ bản sắc văn hóa, lịch sử với các yếu tố văn hóa truyền thống và được lưu truyền qua nhiều thế hệ.

Các nghi thức thực hành tín ngưỡng không chỉ được bảo tồn mà còn được phát huy, tạo nên những giá trị nhân văn độc đáo, bản sắc riêng của tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên. Tiêu biểu như việc chăm chút cho các giá đồng về Chúa Đệ nhất Tây Thiên trong thực hành nghi lễ Hầu Đồng, nghi lễ tiêu biểu và đặc sắc không thể thiếu của tín ngưỡng thờ Mẫu.

Trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên còn duy trì và bảo tồn các nghi thức như: Lễ cáo, lễ tạ, lễ rước, lễ dâng hương... tưởng nhớ công lao to lớn của Quốc Mẫu Tây Thiên. Trong đó, lễ chính được cấp ủy, chính quyền và nhân dân tổ chức đúng ngày giỗ của bà vào ngày 15/2 âm lịch hằng năm.

Trong các nghi thức, lễ vật thường được chuẩn bị để dâng lên Mẫu gồm hoa quả, xôi, oản, gạo, trứng, lợn quay, bánh chưng, bánh dầy, hoa tươi… Năm 2022, để chuẩn bị cho Lễ dâng hương Quốc Mẫu Tây Thiên, UBND huyện Tam Đảo đã xây dựng kịch bản cụ thể, từ ngày 12/2 âm lịch sẽ diễn ra lễ cáo tại Đền Thượng, Chùa Thượng Tây Thiên; đến ngày 15/2 âm lịch, tại sân Nhà tiền chế - Đền Thõng sẽ diễn ra Lễ dâng hương Quốc Mẫu Tây Thiên, thu hút sự tham gia của đông đảo người dân và du khách thập phương.

Để góp phần giữ gìn, phát huy các giá trị tốt đẹp trong tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên, UBND huyện Tam Đảo đã hoàn thiện Đề án Bảo tồn và phát huy giá trị Khu di tích quốc gia đặc biệt Tây Thiên trình UBND tỉnh phê duyệt với các mục tiêu cụ thể trong từng giai đoạn từ năm 2021 - 2030.

Trong đó, dự kiến sẽ trùng tu, tôn tạo một số di tích, hạ tầng cơ sở, kỹ thuật để xây dựng môi trường và không gian thực hành tín ngưỡng thờ Mẫu Tây Thiên trở thành biểu tượng văn hóa của tỉnh và trung tâm văn hóa tín ngưỡng của vùng.

Đồng thời, gắn kết phát triển du lịch với khu sinh thái nghỉ dưỡng vùng núi Tam Đảo ở phía Nam và khu văn hóa du lịch cộng đồng dân tộc Sán Dìu ở phía Bắc huyện Tam Đảo.

Bình Duyên (Nguồn: baovinhphuc.com.vn)